بی توجهی مسئولان به احتمال سونامی

روزنامه «خراسان» در گزارشی به قلم سید محمود معلمی نوشت:

«سونامی» واژه نام آشنایی در فرهنگ حوادث طبیعی و غیرمترقبه کشور نیست اما واقعیت این است که این پدیده مخرب جغرافیایی چند سالی است که در سواحل برخی کشورها خودنمایی کرده و گاه نیز به طور خفیف تر خود را به صورت توفان های حاره ای در سواحل جنوب شرقی کشور نشان داده است.

توفان «گنو» که در سال ۱۳۸۶ بخش هایی از سواحل چابهار را درنوردید تنها بخشی از مخاطرات وقوع سونامی را در کشور نشان داد و اکنون رئیس موسسه ملی اقیانوس شناسی با اشاره به خطرات وقوع سونامی در کشور می گوید: با توجه به تلفاتی که وقوع سونامی در پی خواهد داشت، راه اندازی مرکز هشدار سونامی با همکاری وزارت کشور را در دستور کار قرار دادیم، ولی این وزارت خانه توجهی به ایجاد این مرکز ندارد.

چگینی با تاکید بر این که مسئله سونامی جدی است و احتمال رخ دادن آن وجود دارد افزود: مرکز ملی اقیانوس شناسی از ۵ سال پیش در تلاش است تا مرکز هشدار سونامی را با همکاری وزارت کشور راه اندازی کند و تاکنون چندین درخواست و طرح تحقیقاتی در این زمینه به وزارت کشور ارسال کرده ایم ولی هنوز پاسخی دریافت نکرده ایم به نظر می رسد که این وزارت خانه ضرورت ایجاد این ایستگاه را احساس نکرده است.

وی منطقه مکران واقع در جنوب شرقی ایران را «سونامی خیز» معرفی کرد و افزود: منطقه مکران ناحیه سونامی خیز است و شواهد زیادی در دست داریم که نشان می دهد در سال ۱۹۴۵ امواج سونامی اقیانوس هند به ایران نیز رسیده است منطقه مکران از جاسک شروع می شود و تا کراچی هند ادامه دارد.

پیش بینی تلفات سونامی در ایران نیز از زبان رئیس موسسه ملی اقیانوس شناسی کشور جالب توجه است: طبق تحقیقات انجام شده، سونامی در منطقه مکران می تواند امواجی به ارتفاع ۱۲ متر ایجاد کند و پیش بینی می شود که حدود ۴۰۰۰ نفر بر اثر سونامی جان خود را از دست بدهند.

«گنو»، سونامی مینیاتوری

شاید بتوان حادثه دریایی سال ۸۴ در چابهار را که به توفان گنو مشهور شد، مقدمه ای بر آغاز توفان های بزرگ تر و نهایتا سونامی در منطقه تلقی کرد.

در این حادثه بیش از ۲۴ هزار خانه مسکونی، ۲ بندر محلی و بیش از ۸۰ فروند قایق ماهیگیری آسیب دید و حتی براساس گزارش دولت عمان، توفان گنو بر قیمت پایه نفت در خلیج فارس نیز تاثیر داشت و شرکت های بیمه بین المللی اقدام به افزایش حق بیمه و دریافت حق بیمه گزینه «توفان گنو» در تعرفه های بیمه ای خود کردند.

سونامی که به «آبلرزه» هم ترجمه شده است یکی از پدیده های جغرافیایی است هفته نامه محلی بوشهر به نام نسیم جنوب، سونامی را به «غریاله» ترجمه کرده و آن را لرزش شدید آب دریا در پی زمین لرزه های زیر دریا می داند.

آبی که به لرزه درآمده به شکل موج های عظیم به کرانه ها می رسد و ویرانی به بار می آورد.

«غریاله» واژه فارسی بومی برای این پدیده در استان بوشهر است. غریاله ها معمولا پس از یک زمین لرزه بزرگ با حرکت رو به بالا، فعالیت آتشفشانی و یا برخورد شهاب سنگ ها  با زمین به وجود می آید. بسیاری از غریاله ها در کرانه های ژاپن رخ می دهند و از این رو واژه ژاپنی مربوط به این پدیده یعنی تسونامی T-sunami به زبان انگلیسی و از آن به بسیاری زبان های دیگر نیز راه یافته است. پس از این پدیده گسل های بزرگی در بستر دریا پدید می آید. سرعت موج های سونامی گاه به بیش از ۸۰۰ کیلومتر در ساعت می رسد. لذا مقابله با آن تاکنون از توان بشر خارج بوده است. یکی از بزرگ ترین سونامی های تاریخ در سال ۲۰۰۴ در نزدیکی سوماترای اندونزی روی داد و موجب ویرانی بسیار گسترده و کشته شدن بیش از ۱۰۰ هزار نفر در جنوب آسیا شد.

در کتاب های تاریخ ایران نیز این گونه آمده است که بندر بزرگ و پهناور سیراف در جنوب ایران تا سده چهارم هجری و عصر دیلمیان بندری آباد و پررونق بوده و ناگهان بر اثر زلزله ای قسمت بزرگی از شهر به زیر آب رفته است که آثار آن هنوز هم مورد توجه باستان شناسان ایرانی و خارجی است.

پدیده ای بالقوه در ایران

«محمودی راد» مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان پدیده های اقیانوسی را نتیجه تغییر اقلیم منطقه می داند و می گوید: با توجه به امواج گرما در سال های اخیر و تغییر اقلیم محسوس در منطقه اقیانوسی مجاور ایران، می توان این طور اظهارنظر کرد که سونامی به شکل بالقوه در ایران نیز ممکن است رخ بدهد و توفان های سال ۱۳۸۶ در سواحل دریای عمان و بخش هایی از اقیانوس هند در واقع هشداری است که از این پس باید موضوع پایش تغییرات آب و هوایی دریایی و اقیانوسی را جدی بگیریم.

وی گرمای بی سابقه جنوب کشور و امواج گرما در مناطق شمالی مجاور دریاهای اقلیمی را بی ارتباط با تغییر آب و هوا در ایران نمی داند و ادامه می دهد: اگرچه نمی توان از وقوع سونامی اقیانوسی در ایران با اطمینان سخن بگوییم اما واقعیت این است که آب و هوای منطقه به سوی وقوع این پدیده حرکت کرده است و سازمان های مرتبط باید در فکر استقرار سامانه های هشداردهنده در این خصوص باشند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست بار دیگر به حادثه توفان های سال ۱۳۸۶ در بندرعباس اشاره می کند و ادامه می دهد: نوار فعالیت سونامی در کشورهایی که رخ داده است، کاملا مشخص است و می توان از نقشه فعالیت سونامی در این کشور استفاده کرد و مناطق ساحلی کشور که در معرض وقوع احتمالی یا قطعی این پدیده هستند را تشخیص داد و به عنوان یک اقدام پیشگیرانه به مقابله با این پدیده رفت.

شاید یکی از دلایل وقوع خسارات زیاد در سواحل ایران در صورت وقوع سونامی، وضعیت توپوگرافی این سواحل است.

دیواره های سواحل جنوبی ایران مسطح و همتراز با دریاست به گونه ای که امواج کوچک نیز می تواند زمینه پیشرفت آب در خشکی و خسارات سنگین را موجب شود و در صورتی که امواج سهمگین ناشی از وقوع زلزله های دریایی که سونامی را در پی دارد، به این سواحل نزدیک شود عمق نفوذ آب ممکن است به ده ها کیلومتر و حتی به صد کیلومتر نیز برسد که در این صورت میزان خسارات قابل محاسبه نیست و از این رو باید در سیستم هشدارهای حوادث اقیانوسی اصل مهم شیوه مقابله با سونامی در سواحل همتراز با اقیانوس نیز مدنظر قرار بگیرد.

تشکیل کارگروه ویژه

همزمان با انتشار اخبار مختلف پیرامون وقوع سونامی در ایران و اظهارنظرهای کارشناسان در این باره، «حسین باقری» رئیس سازمان مدیریت بحران کشور ضمن تکذیب خبر احتمال وقوع سونامی در کشور به جام جم آنلاین گفت: تشکیل کارگروه ویژه مقابله با سونامی در سازمان مدیریت بحران تایید شده است و این کارگروه می تواند کار خود را در این زمینه آغاز کند، همچنین بررسی مسائل سونامی بر عهده این کارگروه است.

دکتر «وحید چگینی» رئیس موسسه ملی اقیانوس شناسی که از زیرمجموعه های سازمان مدیریت بحران وزارت کشور به شمار می رود نیز در این باره گفت: در دیداری که با مهندس «حسین باقری» رئیس سازمان مدیریت بحران وزارت کشور صورت گرفت، توافق شد تا این موسسه با همکاری سازمان مدیریت بحران، مرکز مخاطرات دریایی را راه اندازی کند.

«چگینی» افزود: همچنین مقرر شده است که کارگروه مخاطرات دریایی که توسط این موسسه اداره و مدیریت می شود به صورت کارگروه ویژه به کار خود ادامه دهد.

وی تاکید کرد: در دیدار با رئیس سازمان مدیریت بحران مقرر شد که برای آماده سازی شرایط لازم برای تاسیس مرکز هشدار مخاطرات دریایی، این سازمان از طرح های پژوهشی در رابطه با مخاطرات دریایی به خصوص سونامی، جریان های شکافنده، توفان های حاره ای و کشند قرمز حمایت مالی کند.

دکتر «چگینی» به گزارشگر ما تاکید می کند که موضع وی درباره وقوع سونامی در مصاحبه های مختلف که با رسانه ها داشته است بیان شده است و ما می توانیم از همان مصاحبه ها استفاده کنیم.

رئیس مرکز ملی مطالعات اقیانوس شناسی در گفت وگو با مهر با بیان این که سونامی همانند زلزله به طور ناگهانی ایجاد می شود گفت: مطالعات نشان داده است که سونامی هر ۶۰ سال اتفاق می افتد اما این موضوع نشان دهنده پیش بینی وقوع سونامی نیست از این رو نیاز است تا به سامانه های هشدار سونامی مجهز شویم. وی با بیان این که در حال حاضر تجهیزاتی از سوی سازمان بنادر و کشتیرانی، سازمان هواشناسی، موسسه ژئو فیزیک، سازمان نقشه برداری و موسسه مطالعات زلزله شناسی ایران در برخی سواحل نصب شده است اضافه کرد: این مرکز با همکاری ستاد بحران اقداماتی در زمینه نصب سامانه های هشدار انجام داده است که امیدواریم با تامین تجهیزات لازم گام های موثری در زمینه تکمیل این پروژه برداشته شود.

«چگینی» افزود: این مرکز برای بررسی سونامی در دریای عمان اقدام به نصب و راه اندازی لرزه نگاری کف دریا در مناطق چابهار و هرمزگان و مراکز نزدیک به دریای عمان کرده است، ضمن آن که شبکه لرزه نگاری خشکی نیز در حال تکمیل است.

رئیس مرکز ملی مطالعات اقیانوس شناسی از اقدام کشورهای عمان، پاکستان، یمن و هند در زمینه نصب سامانه های هشدار سونامی خبر داد و گفت: به دلیل این که بیشترین خطرات احتمالی از سونامی متوجه این کشورهاست از این رو اقداماتی را در این راستا انجام داده اند.

«چگینی» از همکاری ایران با پنج کشور در زمینه راه اندازی سامانه هشدار در حوزه اقیانوس هند خبر داد و افزود: ایران با همکاری کشورهای هند، اندونزی، مالزی، تایلند و استرالیا اقدام به راه اندازی هشدار سونامی در اقیانوس اطلس و دریای عمان می کند.

این مقام مسئول دو منبع وقوع سونامی را اقیانوس هند و دریای حاشیه ای یعنی دریای عمان عنوان کرد و ادامه داد: از آن جایی که خلیج فارس دارای عمق کمی است در صورت بروز سونامی در معرض خطر قرار دارد از این رو اقدام به راه اندازی سامانه هشدار با همکاری این کشورها کرده ایم.

به هر حال حادثه خیزی فلات ایران واقعیتی است که نشان می دهد از ۴۱ حادثه طبیعی در جهان، ۳۰ حادثه در ایران رخ داده و بر این اساس باید به فهرست حوادث طبیعی ایران، توفان دریایی و سونامی را نیز افزود و این هشداری است که با گرم شدن هوا و تغییرات اقلیمی در چند سال گذشته، باید بیش از پیش جدی تلقی شود.