انتقادات مفصل روزنامه جمهوری اسلامی از سریال "مختارنامه"

خلیج فارس آنلاین : روزنامه جمهوری اسلامی در شماره امروز خود نوشت:

با پخش شدن سه قسمت از مجموعه تلویزیونی "مختارنامه" از سیمای جمهوری اسلامی هر چند نمی‌توان درباره این مجموعه قضاوتی جامع کرد، لکن با مشاهده این قسمت‌ها می‌توان به ضعف‌ها و قوت‌های موجود در آن تا حدودی پی برد.

 اگر دست اندرکاران تهیه و کارگردانی این مجموعه و همینطور مسئولان سیمای جمهوری اسلامی این آمادگی را داشته باشند که نقدهای واقع بینانه را بپذیرند و درصدد اصلاح و رفع نقص‌ها در قسمت‌های بعدی برآیند، مبادرت به نقد و انتشار آن در رسانه‌ها از هم اکنون لازم و مفید خواهد بود. با همین نگاه، مواردی از آنچه تاکنون مشاهده شده است را یادآور می‌شویم.


1 - بی تردید، اصل ورود به مقولات دینی و به تصویر کشیدن وقایع تاریخی مهمی که با زندگی پیشوایان دینی یا چهره‌های اثرگذار در تاریخ ادیان سروکار دارند، اقدامی لازم و مفید ا ست. این کار، سالهاست که توسط سیمای جمهوری اسلامی شروع شده و با اینکه مجموعه‌های ساخته شده دارای ضعف‌های زیادی نیز بودند، نمی‌توان در تأثیرگذار بودن آنها تردید کرد. به همین دلیل، درباره اصل ساختن مجموعه "مختارنامه" ایرادی وجود ندارد و این اقدام فی نفسه مقبول و منطقی است.


2 - ورود به مقولات تاریخ دینی، لوازمی دارد که مجموعه‌ها و فیلم‌های مربوط به آنها را از سایر فیلم‌ها و مجموعه‌ها متمایز می‌کند. یکی از بارزترین لوازم، رعایت حریم هاست. هر چند در کلیه فیلم‌ها و مجموعه‌ها باید حضور زنان به نوعی باشد که فاقد بدآموزی‌های اخلاقی باشد، لکن این نکته باید درباره فیلم‌ها و مجموعه‌های دینی بیشتر رعایت شود.


متأسفانه، مختارنامه از همان آغاز، زنانی را تحت عناوینی از قبیل همسر مختار، خواهر مختار و... به صحنه آورده که همگی با آرایشی غلیظ و گفتمانی ظاهر می‌شوند که با آنچه در میان خانواده‌های مسلمان صدر اسلام و قرون بعدی رواج داشت و حتی اکنون نیز متداول است مغایرت دارد. نوع کلمات و جملاتی که این زنان بکار می‌برند، سرک‌هائی که می‌کشند و رفتارهائی که دارند، بهیچوجه با فرهنگ حاکم بر خانواده‌های اصیل و شناخته شده‌ای همچون طایفه ثقفی که از پیروان اهل بیت علیهم السلام بودند منطبق نیست. معرفی مختار، با چنین خانواده‌ای که در مجموعه تلویزیونی مختارنامه ترسیم شده است، از همان ابتدا او را موجودی غیر از آن مختار که برای خونخواهی امام حسین علیه السلام و شهدای کربلا قیام کرده نشان می‌دهد.


3 - هر چند مخلوط ساختن فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی با تخیلات، بخشی از فن فیلم سازی است، اما هنگامی که چنین اختلاطی در مقولات تاریخ دینی رخ دهد، موضوع را به چنان انحرافی می‌کشاند که موضوع قلب ماهیت می‌شود.

داستان سرائی در مورد عشق دو طرفه عمر سعد و خواهر مختار،‌ ورود شبانه عمر سعد به دارالاماره مدائن و بازجوئی‌های پلیسی او توسط مختار، از همین قبیل تخیلات است.

لابد باید به آن تاریخ نویسی که با این دقت و ظرافت! جزئیات این ماجرای پلیسی را ثبت کرده و به فیلم نامه نویسی که به نیابت از طرف مورخان به چنین کاری دست زده، دست مریزاد گفت. ضمناً از نکات تأمل برانگیز این بخش از فیلم نامه اینست که مختار بسیار زود فراموش می‌کند با عمر سعد چگونه دست به یقه شده بود و اگر عمویش سر نرسیده بود، عاشق سینه چاک خواهر خود را به آن دنیا میفرستاد و حالا با او درحالی که اسیر و زندانی و کت بسته است اختلاط می‌کند!


4 - ادبیات بکار رفته در سه قسمت پخش شده از مجموعه تلویزیونی "مختارنامه" بسیار دور از ادب، مشمئز کننده و دارای بدآموزی است. بکار بردن کلمات زشت توسط مردم مدائن و شامی‌ها در صحبت با یکدیگر بقدری موهن و دور از آداب و اخلاق اسلامی است که جامعه اسلامی، آنهم در صدر اسلام و نیمه قرن اول هجری را جامعه‌ای بی فرهنگ و دور از اخلاق معرفی می‌کند. این ترسیم، قطعاً با واقعیت مغایرت دارد و موجب وهن اسلام و مسلمانان است و هر بیینده‌ای حق دارد بپرسد آیا اسلام نتوانسته پیروان خود را تربیت کند یا مسلمانان تربیت پذیر نبودند که حتی پیروان اهل بیت علیهم السلام نیز در دوران حضور امامان معصوم در جامعه اسلامی اینگونه دور از آداب و اخلاق اسلامی بودند؟


5 - القاء توهم خصومت‌های عمیق میان عرب و عجم از یکطرف و خود اعراب با یکدیگر از طرف دیگر، از جمله نقص‌ها و نقطه ضعف‌های مجموعه تلویزیونی مختارنامه است. در گندم زار اطراف مدائن و درخود شهر مدائن هنگامی که یک ایرانی و یک عراقی با همدیگر مواجه می‌شوند، همدیگر را به باد ناسزا می‌گیرند و تهمت‌های زیادی نثار یکدیگر می‌کنند، کما اینکه وقتی یک عرب شامی با یک عرب عراقی به همدیگر می‌رسند برای بیان نقطه نظرهای سیاسی خود بدترین کلمات و جملات را بکار می‌گیرند، کلمات و جملاتی که نه در فرهنگ اسلامی جایز است بکار برده شوند و نه شرایط آن زمان اقتضا داشت افراد معمولی جامعه که در منازعات سیاسی جایگاه ویژه‌ای ندارند چنان تعبیراتی را بکار ببرند.


6 - مهمترین نکته اینکه در سومین قسمت مجموعه مختارنامه، چهره همسر امام مجتبی علیه السلام نشان داده شد، در ساعات پایانی شب، او با مختار در دارالاماره مدائن و بدون اطلاع امام با هم به گفتگو نشستند و درباره مهمترین مسأله سیاسی روز صحبت کردند و در نهایت، مختار به عموی خود که فرماندار مدائن است می‌گوید "جعده" همسر امام مصمم است آنحضرت را وادار به پذیرش صلح با معاویه نماید و از عجایب اینکه بلافاصله جارچیان جار می‌زنند که میان امام حسن علیه السلام و معاویه صلح برقرار شده است!

این صحنه، بدون آنکه نیازی به سخن و شاهد و علامتی داشته باشد، مستقیماً این نکته خلاف واقع را به مخاطب القا می‌کند که امام مجتبی علیه السلام تحت تأثیر همسر خود با معاویه صلح کردند! درحالی که ماجرای پیمان صلح، عقبه‌های فراوانی دارد و پس از طی شدن مراحل زیادی به نتیجه رسید و ربطی به ماجراهای حضور جعده در مدائن - که خود زیر سئوال است - ندارد. ترسیم یکی از مهمترین حوادث تاریخ دوران ائمه علیهم السلام بگونه‌ای که گویا تحت تأثیر القائات "جعده" شکل گرفته، تحریف بزرگی است که چهره امام معصوم و اسلام را مخدوش می‌کند و بهیچوجه قابل جبران نیست.


در همین بخش، هنگامی که افراد مختلف از امام مجتبی علیه السلام نام می‌برند از تعبیراتی کاملاً سبک و غیرمتعارف استفاده می‌کنند و عموماً نام آن حضرت را حتی بدون کنیه و القاب و تکریم به زبان می‌آورند. این، نه تنها برخلاف واقعیت موجود در میان پیروان اهل بیت علیهم السلام در آن زمان و در همه‌ی زمان هاست، حتی برخلاف محاورات متداول در میان اعراب نیز هست. عرب‌ها معمولاً حتی برای افراد عادی نیز از لقب و کنیه استفاده می‌کنند. تعابیر بکار گرفته در مجموعه مختارنامه حتی اگر از زبان دشمنان امام گفته شود نیز غیرعادی و غیرمتداول است چه رسد به پیروان و علاقمندان و فدائیان امام.


اهمیت نشان دادن چهره همسر امام - حتی شخص منفی و غیرمقبولی مثل جعده - را یکبار دیگر یادآور می‌شویم تا هشدار دهیم که مبادا در ادامه مجموعه مختارنامه همین روش در مورد زنان اهل بیت در ماجرای کربلا و بعد از آن تکرار شود. ورود به چنین مقولاتی نه تنها نشان دهنده شجاعت و جسارت دست اندرکاران مجموعه نیست، بلکه نشان دهنده بی‌تفاوتی آنها در برابر حریم‌هائی است که باید برای اهل بیت علیهم السلام نگهداشته شود. این تصور، کاملاً غلط و انحرافی است که با این کارها جاذبه فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی بیشتر می‌شود. حتی اگر جاذبه‌ای از این طریق پدید آید، باید آنرا با بهائی که برای آن پرداخته شود مقایسه کرد.

ایجاد جاذبه در برابر پرداخت چنین بهای سنگینی قطعاً خارج از چارچوب‌های تعهدات دینی پیروان اهل البیت علیهم السلام است.

وجود این ضعف‌ها و سایر ضعف‌ها که بر شمردن آنها را به مجالی دیگر موکول می‌کنیم، نشان از ضعف نظارت مذهبی برمجموعه مختارنامه دارد که امید است در ادامه جبران شود.